Yaklaşık on senedir her yılın başında sanat piyasasıyla ilgili tahminlerde bulunuyorum. Çoğunlukla haksız çıksam da orta vadeli gelişmeleri öngörmeye çalışmak güncel gidişata dair ilginç ayrıntılar ortaya çıkarabiliyor. Hadi 2024’e bakalım.
1. 2024 yılında dünya çapındaki müzayedelerde yapılan sanat eserleri satışları, 2023 yılındaki aynı satışların toplam yüzde 4’ünü geçemeyecek
Geçen yılın başından beri beklenen sert yükseliş, olumsuz makroekonomik koşullar nedeniyle gerçekleşmediği için bir yıl daha üzülmeye hazır olun.
ABD Merkez Bankası’nın geçtiğimiz temmuz ayında sona eren 16 aylık süre zarfında yaptığı, tarihindeki en agresif faiz artışları, ABD’de Haziran 2022’de yüzde 9,1 olan enflasyonu Kasım 2023’te yüzde 3,1’e düşürdü. Ancak Merkez Bankası’nın bu yıl için öngördüğü üç faiz indiriminden sonra bile, en düşük faiz oranı hâlâ yüzde 4,6 olacak; ki bu da2009 ile bu son artış girişimi arasındaki herhangi bir noktadan daha yüksek. Birleşik Krallık ve Avrupa Birliği Merkez Bankaları aralık ayında yüksek faiz oranlarını sabit tuttular;hatta Avrupa Birliği Merkez Bankaları gelecekte olası bir düşüş olacağını ima etmekten bile kaçındı. Bu da 2024 yılında bu bölgelerde borçlanmanın pahalı olacağı ve koleksiyoncu (ve spekülasyoncu) sınıfın sermaye rezervlerini sınırlayacağı anlamına geliyor.
Bu arada Çin ekonomisi, emlak piyasasında devam eden kriz nedeniyle hâlâ sallantıda görünüyor,yakın zamanda düzeleceğine inanmak için de yeterince güçlü bir neden yok. Çok sayıda ekonomist,Birleşik Krallık’ın 2024’te yüzde 1’den daha az büyüyeceğini tahmin ediyor.
En büyük üç ulusal pazardan (ABD, Çin ve Birleşik Krallık) en az ikisinde güçlü bir toparlanma olmaması durumunda, küresel sanat eserleri satışlarının bir önceki yıla göre yüzde 4’ten fazla artacağını düşünmüyorum. Bu, satışların mütevazı bir şekilde artmayacağı anlamına gelmiyor; sadece aniden herkesin yaklaşımını değiştirecek miktarda yükselmeyecekler.
2. İsrail-Hamas Savaşı nedeniyle en az bir blue-chip sanatçı, galerisiyle yollarını ayıracak
Aralık ortası itibarıyla, yakın geçmişin en bölücü jeopolitik çatışması sanat piyasasında şimdiden birçok kırılmaya yol açtı: Çeşitli koleksiyonerlerin, koleksiyonlarında yer alan ve Filistin yanlısı olduğu düşünülen sanatçıların eserlerini iade etmek, açık artırmaya çıkarmak, hatta yakmakla tehdit ettiklerine dair haberler; Lisson Galeri’nin geçtiğimiz kasımda açılması planlanan bir Ai Weiwei sergisini, sanatçının ABD politikasında ve medyada Arap karşıtı bir önyargı olduğunu ima eden (şimdi silinmiş) bir sosyal medya paylaşımının ardından belirsiz bir süre ertelemesi; Avustralya’daki Anna Schwartz Galeri’nin sanatçı Mike Parr’ı,performans çalışması İsrail’in Gazze’deki siyasi ve askerî stratejisine ilişkin “apartheid” ve “etnik temizlik” çağrışımları yaptığı gerekçesiyle sergiden çıkarması.
Savaşın sanatın kurumsal ve yayıncılık alanlarındaki etkileri arasında; işten çıkarmalar, istifalar ve sözde karşılıklı anlaşmayla işten ayrılmalar, sergi iptalleri ve eserlerin protesto amacıyla sergilerden kaldırılması yer alıyor. Yaşanabilecek az sayıda büyük olay kaldı: Bir müze müdürünün görevden alınması ya da istifası, bir sanat kurumuyla kurumsal işbirliğin son bulması ve önemli bir sanatçının galerilerinden biriyle yolları ayırması. 2024’te bunların üçü de olabilir ama en yüksek ihtimal, bence sonuncusu.
3. Patrick Drahi, Sotheby’s’in azınlık hissesini 1 Ekim’e kadar özel bir yatırımcıya satacak
Yüksek faiz oranlarının Sotheby’s’in sahibinin borçla beslenen kurumsal imparatorluğu üzerindeki sarsıcı etkisi, müzayede sektöründe en çok göz ardı edilen hikâye; çünkü bunu takip edebilmek için tahvil vade oranları, vadeli krediler ve borçların yeniden yapılandırılması gibi kavramları anlamak gerekiyor; ki finans dışındaki profesyoneller için bunların uzaylı dilinden farkı yok.
Ancak asıl mesele Drahi’nin giderek daha acil hale gelen nakit ihtiyacı; Bloomberg’e göre şirketlerinin 2027 sonuna kadar yaklaşık 21,3 milyar dolar, toplamda ise 60 milyar dolar ödeme yapması gerekiyor. Drahi açığı kapatmak için şimdiden yüz milyonlarca dolar değerinde varlığını sattı; ayrıca geçtiğimiz eylülde bir oda dolusu potansiyel yatırımcıya şirket portföyüyle ilgili söylediği gibi:“Her şey açık... bu sadece arz ve talep meselesi.”
Buna Sotheby’s’in bir kısmının doğru fiyata elden çıkarılması da dahil. Sotheby’s CEO’su Charles Stewart,aralık ayında yönetimin şirketi halka arz etmek istediğini yalanladı;Bloomberg aynı ay Drahi’nin 2021’de ABD’de halka arz hedefine ulaşmak için işe alınan iki yatırım bankasıyla bağlarını kopardığını bildirdi. Bunu yapmasının iki nedeni olabilir: Ya şirketi tamamen elinde tutmaya ya da özel yatırıma öncelik vermeye karar verdi.
Drahi’nin son iki yıl içinde müzayede evindeki azınlık hissesini “Avrupalı milyarderler ve Katar Yatırım Otoritesi de dahil olmak üzere” potansiyel yatırımcılara satma konusunda gayriresmi görüşmeler yaptığı yönündeki Financial Times haberi göz önüne alındığında ikinci seçenek çok daha olası. Drahi’nin Sotheby’s’i kısmen bile olsa satmak istemediği eşsiz bir varlık olarak gördüğü doğru olabilir; ancak bu duruş aynı zamanda klasik bir pazarlık pozisyonu. Tahminimce Drahi’nin mali durumunun ciddiyeti hissiyatının önüne geçecek ve yılın dördüncü çeyreğine kadar birileriyle prensipte el sıkışacak.
4. Ne Endeavor/Frieze ne de MCH Group/Art Basel daha fazla bölgesel sanat fuarı satın alacak
Frieze’in geçtiğimiz temmuz ayında Armory Show ve EXPO CHICAGO’yu satın alacağını duyurmasından bu yana sektördeki pek çok kişi, artan masraflar, azalan satışlar ve seçenek bolluğunun simsarlar ile koleksiyonerleri daha seçici olmaya zorlamasıyla birlikte, birkaç bölgesel fuarın daha en büyük iki organizatör tarafından satın alınacağı bir konsolidasyon dalgası bekliyor. Ancak küçük fuarlar için işlerin ne kadar zorlaştığı düşünüldüğünde şunu soruyorum: En büyük oyuncular neden onların sorunlarını üstlenmek için para ödemek istesin ki?
Art Basel’in ana şirketi olan MCH Group’un son derece elverişli bir ekonomik ortamda bir dizi bölgesel fuar yapıp kısa sürede pişman olduğunu hatırlayın. Eylül 2016’dan Temmuz 2018’e kadar MCH Group,Hindistan Sanat Fuarı ve Masterpiece London’ın çoğunluk hisselerini satın aldı, Singapur’da ARTSG’yi (Sandy Angus ve Tim Etchells’la işbirliği içinde) başlatma planlarını kamuoyuna duyurdu ve Art Düsseldorf’un azınlık yatırımcısı oldu. Kasım 2018’de MCH Group, Art SG projesine “devam etmeyeceği”ni ve Hindistan Sanat Fuarı ile Art Düsseldorf’taki hisselerini elden çıkaracağını açıkladı. MCH Group’un bölgesel fuar yatırımlarının son kalıntısı olan Masterpiece London, “artan maliyetler ve uluslararası katılımcı sayısındaki düşüş” nedeniyle 2023 başında temelli olarak kapatıldı. (MCH Group 2022’de ART SG’ye yatırım yaptı ama hisse payı sadece yüzde 15).
Frieze’in son satın almaları sadece MCH Group’un daha önceki çok kıtalı yaklaşımından farklı değil, belki de türünün tek örneği. Armory Show ve EXPO CHICAGO, muhtemelen dünyadaki güçlü sanat piyasasının en büyük, en önemli iki bölgesel fuarı. Frieze ya da ana şirketi Endeavor’ın istedikleri takdirde başka yerlerde daha fazla bölgesel fuar satın alabileceğinden eminim; ancak geniş bir kategorinin parçası olan her öğe eşit değildir. Evimdeki şarap ve soda içilebilecek lezzetli sıvılar;ama bu diğer sıvıları, örneğin çamaşır deterjanı ile çamaşır suyunu da öyle yapmıyor.
Endeavor/Frieze ve MCH Group/Art Basel’in 2024’te büyümeye devam etmek isteyeceği kesin. Ama bana sorarsanız yöneticileri dijital girişimler, danışmanlık düzenlemeleri ve yeni ortaklıklar (bkz. Frieze’in No. 9 Cork Street Galeri projesi) gibi alternatiflerin, aşırı doymuş bir sektörde aynı etkinliklerin daha fazlasını düzenlemekten daha kârlı olduğuna inanıyor.
5. Bir veya daha fazla tanınmış sanatçı, görsel odaklı bir yapay zekâ programının üreticisiyle lisans anlaşması yapacak
Her ne kadar dizginlenemeyen yapay zekânın (YZ) görsel alandaki etkileri hâlâ büyük korku yaratsa da, teknoloji şu anda o kadar çok yatırım aldı, öyle büyük bir yaratıcı potansiyele kapı açtı ve o kadar çok güç topladı ki, sanatçılar hayatlarının geri kalanında onunla birlikte var olmayı büyük ölçüde kabullenmiş durumdalar. (En azından ABD’de teknolojiyi, özelliklede YZ’yi kısıtlamak için mevzuat kullanma isteği AB’nin çok gerisinde.)
Kaynağı ister merak ister pragmatizm ister kibir (ister üçünün karışımı) olsun, bazı önemli sanatçılar, çalışmalarını görsel bir referans noktası olarak izinsiz kullanımdan korumak için muhtemelen kaybedecekleri bir savaşa girmektense YZ şirketleriyle iş yapan ilk kişi olmanın daha iyi olacağına karar verecekler. Andy Warhol’un 1982’de Amiga bilgisayarlarla ortaklık kurmasından bu yana hemen hemen her yenilikçi teknolojide aynı şey yaşandı.
Örneğin Marina Abramović ya da Jeff Koons, dijital görüntü yaratma evriminin yüzü olacaklarını bile bile DALL-E’nin geliştiricisi Open AI’dan bir çek almaktan çekinir mi? Bundan şüpheliyim. Ama öyle ya da böyle, bunu 12 ay içinde öğreneceğiz.
Rakam
$20m
Hauser & Wirth’ün Philip Guston’ın“Painter at Night” (Geceleyin Ressam, 1979) tablosunu aralıkta Art Basel Miami Beach’in ilk önizleme günü sattığı söylenen rakam.Yıl sonu fuarında açıklanan en yüksek satış rakamı buydu ve meblağ, sanatçının bugüne dek müzayedede satılan iki eseri dışındaki tüm eserlerinden daha yüksek.
Anlaşma
Dimitri Ribolovlev ile Yves Bouvier dokuz yıldır süren bir davayı bitirmek için anlaştılar. Rusya doğumlu koleksiyoner, İsviçreli iş insanını kendisini 1,1 milyar euro dolandırmakla suçluyordu; iddiaya göre Bouvier (soldaki) 2003-2014 arasında kendini Ribolovlev’i temsil eden bir aracı değil de fiyatları kendi belirleyen bağımsız bir satıcı olarak yansıtıp 2 milyar euro’luk satış yapmıştı.
“Benim için sanat eseri satın almak çok duygusal bir şey. Bu yıl için alımı durdurdum çünkü çok duygu harcadım.”
Amerikalı tenis efsanesi ve yeni koleksiyoner Venus Williams, Aralık 2023’te verdiği söyleşide yeni eserler alma dürtüsüne nasıl karşı geldiğini açıklıyor. (Merak etmeyin, söyleşide “2024’te alımlara tekrar başlayacağı”nı söyledi!)